|
از عمر آموزش مستقل مهندسی شیمی در جهان صد و ده سال و در ایران حدود هفتاد سال می‌گذرد. در این مدت در مهندسی شیمی تحولات فراوانی پدید آمده و از یک رشته وابسته به مهندسی مکانیک و یا شیمی به یک رشته مستقل و پویا تبدیل شده است. ریشه‌های مهندسی شیمی به سده شانزدهم میلادی برمی‌گردد. اما پس از گذشت چند سده، در سال 1887 میلادی جورج ای. دیویس (George E. Davis) تصمیم گرفت، اطلاعات فراوانی را که طی سالها بازرسی از واحدهای شیمی در منطقه منچستر انگلستان گرد‌آورده بود، به کلاس درس منتقل کند. تا آن زمان عملیات ستون‌های تقطیر، جداسازی و غیره تنها در هنرستان های صنعتی تدریس می‌شد، نه در دانشگاه‌ها. تنها دانشگاه صنعتی براونشویگ (Braunschweig) در آلمان این دوره‌های صنعتی را مورد توجه قرار می داد. دیویس دوازده سخنرانی ایراد کرد که بعداً متن آنها را در گاهنامه‌ای بنام Chemical Trade Journal (روزنامه بازرگانی شیمی) به چاپ رساند.
در پایان سده نوزدهم رقابت کشورهای انگلستان، آلمان و آمریکا برای تولید مواد شیمیایی شدت گرفت. درست یک سال پس از دیویس، پرفسور ام. نورتون (M. Norton) در بخش شیمی دانشگاه ام.آی.تی (M.I.T) آموزش دوره‌ای دیگر را در مهندسی شیمی آغاز کرد. وی مواد آموزشی این دوره را از یادداشت‌های خود در شیمی صنعتی آلمان تهیه کرده بود، که در آن زمان صاحب قویترین صنایع مربوط به فرآیندهای شیمیایی بود.
در این کشور واحدهای صنایع شیمیایی توسط مهندسان مکانیک ساخته و با کمک شیمیدان‌های صنعتی اداره می‌شدند. اما در ایالات متحد آمریکا تعداد شیمیدان‌ها آنقدر زیاد نبود که علاوه بر کار در آزمایشگاه، در واحدهای صنعتی نیز از آنها استفاده شود. از سوی دیگر مهندسان مکانیک نیز زمینه درسی لازم در صنایع شیمیایی را که در آن زمان در مدارس اروپا تدریس می‌شد، نداشتند. اما، دروس اصلی گرایشی که کمی بعد در دانشگاه میشیگان و ام.آی.تی «مهندسی شیمی» نام گرفت، تدریس می‌شد.
در سال 1893 پروفسور فرانک اچ. ثروپ (Frank H. Thrope)، جانشین پروفسور نورتون، نخستین کتاب مهندسی شیمی را به نام “Outlines of Industrial Chemistry” (طرح شیمی صنعتی) منتشر کرد. گرچه نورتون و ثروپ پیشگامان مهندسی شیمی هستند اما Arthur A. Noyesو William H. Walker بودند که برنامه درسی مهندسی شیمی را تدارک دیدند.
در آمریکا دانشگاه ام.آی.تی نخستین دوره چهارساله مهندسی شیمی را در سال 1888 بنا نهاد و در سال 1920 این رشته بعنوان یک بخش مستقل، از رشته شیمی جدا شد. در اوایل، برنامه درسی متداول در دانشکد‌ه‌های مهندسی شیمی، مخلوطی از شیمی صنعتی و مهندسی مکانیک بود. افرادی چون W.K.Lewis , A.D.Little و A.H.White این اندیشه را گسترش دادند که در صنایع شیمیایی هر فرآیند از دو جزء تشکیل شده است:
1-عملیات واحد مانند انتقال حرارت، تقطیر، تبخیر و …
2-فرآیندهای واحد مثل اکسید کردن، گوگرددهی، نیتراته کردن و …
هر کدام از این دو جزء را می‌توان جداگانه مورد مطالعه قرار داد و نتیجه آنها را با هم درآمیخت.
پیش از جنگ جهانی اول تفاوت برنامه درسی مهندسی شیمی با شیمی در دروسی مانند رسم فنی، ترمودینامیک مهندسی، مکانیک و هیدرولیک بود. بلافاصله بعد از جنگ جهانی اول نخستین کتاب درسی و عملیات واحد بنام «اصول مهندسی شیمی» منتشر شد. در اواسط سالهای 1930 در برنامه مهندسی شیمی درس‌هایی مانند: استوکیومتری، عملیات واحد، طراحی کارخانه‌های شیمیایی و آزمایشگاههای مهندسی شیمی ارائه می‌شد؛ اما همچنان درسهای شیمی عمومی، شیمی آلی، شیمی-فیزیک، رسم فنی، مکانیک مهندسی، مدارهای الکتریکی، متالورژی و مانند آن استخوان‌بندی اصلی را تشکیل می‌دادند.
در طول جنگ جهانی دوم مهندسی شیمی گسترش چشمگیری یافت و از این پس درس‌هایی مانند ترمودینامیک مهندسی شیمی، سینتیک شیمیایی، طراحی راکتورهای شیمیایی، کنترل فرآیندها، انتقال حرارت، مکانیک سیالات و سرانجام در سال 1960 درس پدیده‌های انتقال به برنامه آموزشی آن راه یافتند. گرچه امروزه مهندسی شیمی بصورت یک رشته مستقل دروس اساسی مخصوص به خود را دارد اما تحولات سریع و روزافزون دانش و صنعت در جهان، مهندسان شیمی را وادار می‌کند که همگام با این تحولات برنامه درسی خود را دگرگون سازند؛ درغیر اینصورت بالندگی و پویایی خود را از دست خواهند داد. بعنوان مثال در گزارشی که توسط آموندسن (Amundsen) درسال 1987 به شورای تحقیق ملی ایالات متحد آمریکا داده شد، زمینه های کار برای حفظ موقعیت برتر این کشور در مهندسی شیمی بصورت زیر خلاصه و طبقه‌بندی شده است:
*کار در زمینه روش‌های صنعتی جدید ـ همکاری و کار در زمینه‌های فناوری زیستی، وسایل زیست-دارویی، بسپارها (پلیمرها)، سرامیکها و ترکیبات.
*حفظ رهبری در روش‌های صنعتی موجود ـ روش‌های صنعتی استفاده از منابع کانی و انرژی و بررسی مسائل مهندسی در مقیاس ریز.
*حفاظت محیط زیست ـ مهندس شیمی باید نقش محافظت محیط در برابر مواد شیمیایی را همچنان حفظ کند و مطمئن شود که روش‌های تولید، استفاده و تخلیه مواد شیمیایی بر محیط زیست اثر نامطلوب ندارد.
*توسعه و گسترش معلومات دستگاهی و وسایل عمومی ـ کاربرد روش‌های رایانه ای و استفاده از وسایل پیشرفته برای حل مسائل مهندسی شیمی.
همانطور که می بینیم، آنچه تغییرناپذیر است این فلسفه است که یک مهندس شیمی باید آنطور آموزش ببیند که ضمن تأکید بر اصول اساسی، بتواند خود را با تغییرات روزمره در زمینه کار خود هماهنگ سازد. وی باید قادر باشد، پژوهش بر روی مسائل در مقیاس بزرگ را، با بررسی‌های دقیق روی پدیده‌ها در مقیاس ریز درهم آمیزد، و به این ترتیب [[سامانه]] های بسیار بغرنج در مقیاس بزرگ طراحی کند.
==جستارهای وابسته==
*[[تاریخچه مهندسی شیمی در ایران]]
==برگرفته از==
چکیده ای از «تاریخچه آموزش مهندسی شیمی»: یک کار پژوهشی در دانشگاه صنعتی شریف تهران در سال 1381 با همکاری مژده اشرفی. منتشر شده در [http://www.vii.at/TAWAN/F102_TAWAN_Herbst2004.htm#_Toc94118606 گاهنامه «توان»] شماره پاییز 1383 - بخش فارسی
در وبگاه [http://www.vii.at/F04_Tawan_Hauptseite.htm آن گاهنامه] آمده:
برگرفته از ویکی پدیا
ارشیا دکامی
|
:جستجو
